خواص زرشک چیست؟

زرشک، نهالی همیشه سبز و اغلب خاردار است که از دیرباز از برگ، ریشه، پوست و میوه آن به عنوان دارو مورد مصرف است و علاوه بر ایران، در بخشی از اروپا، آسیا، آمریکای شمالی و جنوبی و آفریقا نیز یافت می‌شود.

این گیاه پرخاصیت ماده مؤثره آن به نام «بربرین» که خاصیت دارویی دارد، در صنایع دارویی نیز نقش به‌سزایی پیدا کرده است. خواص میوه این گیاه قرمز رنگ، کوچک و بیضوی شکل است که طعم ترشی دارد.

زرشک دارای طبعی اصطلاحا سرد و خشک دارد و به عنوان ضدتب و تنظیم ضربان قلب شناخته شده است.

ترکیبات موجود در فواید زرشک

خواص میوه زرشک؛ دارای 4 درصد قند،حدود 65 درصد اسید مالیک و دارای اسید تارتاریک و صمغ است. آلکالوئیدهای بسیاری نظیر «بربرین» که معروف‌ترین آن‌ها است و همچنین «بربامین» و «اکسیاکانتین» در تمام قسمت‌های این گیاه وجود دارد که در ظهور خواص غذایی و دارویی این گیاه نقش مهمی به عهده دارند.

از مهم‌ترین ترکیبات موجود در خواص زرشک، «بربرین» است که به عنوان یک آنتی‌بیوتیک قوی باعث از بین رفتن میکروب‌ها و التهابات مختلف است.

انواع حواص زرشک در گونه های متفاوت

درخت زرشک، گونه‌های بسیاری دارد.

• زرشک بی‌ دانه: که به عنوان محصولی اقتصادی کشت می‌شود.
• زرشک زالزالکی: که ابتدا قرمز رنگ است ولی بعد سیاه می‌شود و دانه‌دار است.
• زرشک زرافشانی: که زرشک وحشی و دانه‌دار محسوب می‌شود.

درخت زرشک، نیاز آبی کمی داشته و خصوصاً در انواع وحشی آن در خاک‌های کم آب  و یا آب شور نیز به خوبی رشد می‌کند. و برای رشد به جریان هوا و نور زیاد آفتاب نیاز دارد و از طریق قلمه، پاجوش و بذر تکثیر می‌شود.

• زرشک پلویی، زرشک پفکی و دانه‌اناری
• زرشک کوهی یا زرشک سیاه

مصارف زرشک

در صنایع غذایی و دارویی، در صنایع رنگسازی و رنگرزی و همچنین از چوب آن که جلا‌پذیر است، در صنایع زینتی مانند خاتم‌کاری و منبت‌کاری استفاده می‌شود.

خواص زرشک برای بدن چیست؟

پدیده «استرس اکسیداتیو»، در نتیجه عدم تعادل نسبی بین تولید رادیکال‌های آزاد و گونه‌های فعال اکسیژن از یکسو و سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی از سوی دیگر به وجود می‌آید.

رادیکال‌های آزاد، یون‌هایی هستند که الکترون جفت ‌نشده‌ای دربردارند و به شدت واکنش‌پذیرند و نقش اصلی در آسبب‌ شناسی بسیاری از بیماری‌ها از جمله: آرتروز، سرطان و بیماری‌های قلبی- عروقی نقش دارند.

فواید زرشک برای کبد

وظیفه کبد دفع سموم و پاکسازی است. زرشک به عنوان ماده‌ای ضد میکروب و از بین برنده التهابات، به سلامت کبد کمک شایانی خواهد کرد.

این ماده غذایی می‌تواند به پاکسازی کبد پرداخته و به بهبود عملکرد آن و به رفع عفونت‌های احتمالی در این عضو بسیار مهم کمک کند. عصاره زرشک با کنترل رادیکال‌های آزاد و فاکتورهای آنتی‌اکسیدانی، موجب حفظ سلامت کبد می‌شود.

فواید زرشک برای قلب و فشار خون

«بربامین» موجود در زرشک با تنظیم غلظت یون‌های موجود در خون، به سلامت قلب کمک کرده و از آسیب به بافت قلب جلوگیری می‌کند. تنظیم این یون‌ها در کنار تصفیه چربی و غلظت خون، مانع بروز سکته قلبی شده و باعث  از بین رفتن گرفتگی‌های قلبی و عروقی می‌شود.

از طرفی زرشک با داشتن پلی‌فنول و آنتی‌اکسیدان‌های قوی و همچنین ویتامین‌ C منجر به کاهش فشار خون شده و به سلامت و طول عمر دیواره رگ‌های خونی کمک می‌کند.

اثر زرشک بر دیابت

وجود آلکالوئیدی به نام «بربرین» در زرشک، دیده شده است که به دلیل پاسخ بهتر سلول‌ها به هورمون انسولین که مسئول تنظیم قند خون است، میزان قند خون کاهش یافته و بیماران دیابتی شرایط بهتر و قند خون کنترل شده را تجربه خواهند کرد.

خواص زرشک برای سلامت پوست و مو

میوه زرشک سرشار از ویتامین C بوده و در مقابله با رادیکال‌های آزاد مؤثر بوده و باعث افزایش کلاژن‌سازی در پوست شده و تولید ملانوما را در پوست کنترل کرده و به همین جهت باعث کم‌رنگ شدن لکه و آکنه‌های پوستی شده و ظاهری شفاف و یکدست به پوست می‌بخشد.

تأثیر زرشک بر کاهش چربی خون و لاغری

میوه زرشک و عصاره آن با بهبود عملکرد کبد و کمک به افزایش جریان خون و بالا رفتن سوخت و ساز و متابولیسم بدن، باعث کاهش چربی مضر در خون  می‌شود.

«استرس اکسیداتیو» عاملی است که می‌تواند منجر به بروز بسیاری از بیماری‌ها مانند دیابت، چاقی، فشار خون و ناراحتی‌های قلبی و عروقی شود.

مصرف مقدار مناسب و منظم آب یا عصاره زرشک، باعث حفظ این تعادل در بدن شده و مانع از بروز مشکلاتی از این قبیل برای بدن می‌شود. چرا که زرشک فاکتورهای خطر ابتلا به سندرم متابولیک را بهبود می‌بخشد و «استرس اکسیداتیو» مرتبط با آن را کاهش می‌دهد.

فواید زرشک در رفع اسهال

زرشک می‌تواند به درمان اسهال کمک کند. به دلیل غلظت بالای بربرین که با جلوگیری از برخی گیرنده‌ها، انتقال مدفوع را از طریق روده کاهش داده و از این طریق از اسهال جلوگیری می‌کند.

زرشک حاکی از درمان عفونت‌های ناشی از باکتری «ای کولای» است که عامل ایجاد کننده اسهال است. همچنین در مورد سندرم روده تحریک‌پذیر نیز، مصرف مواد حاوی «بربرین» باعث کاهش این مشکل می‌شود.

خواص زرشک بر سلامت دندان‌ها

به دلیل وجود «بربرین» که خاصیت ضد التهابی دارد و به همین دلیل می‌تواند با التهابات لثه مقابله کند و به دلیل ویژگی ضد عفونت خود، مانع تجمع پلاک و التهاب و عفونت لثه شود.

 خاصیت ضد سرطانی زرشک

قبلاً گفتیم که عصاره زرشک و ماده مؤثر «بربرین» در حفظ تعادل بین رادیکال‌های آزاد و آنتی‌اکسیدان‌ها نقش دارد و مانع از بروز فرآیند «استرس اکسیداتیو» می‌شود، و در پیشگیری از بروز سرطان، خصوصاً سرطان‌های روده و دستگاه گوارش جلوگیری میکند.

از طرفی دیگر، زرشک می‌ تواند با وجود «بربرین» باعث نابودسازی سلول‌ های مضر سرطانی شود، از تشکیل سلول‌های سرطانی پیشگیری می نمایید.

دیگر فواید زرشک

1. تب‌بری و ضد عفونت
2. مؤثر در کاهش دردهای رماتیسمی
3. تقویت سیستم ایمنی بدن
4. درمان سنگ کیسه صفرا
5. درمان جوش صورت و بدن
6. کاهش اوره خون

نحوه مصرف زرشک

زرشک را می‌توان در اشکال مختلف مصرف کرد. از میوه زرشک برای تهیه مربای زرشک، لواشک زرشک و مارمالاد و ژله زرشک استفاده می‌شود.

همچنین می‌توان از آب آن که سرشار از خواص زرشک، است، استفاده کرد. علاوه بر آن از اشکال پودر زرشک و چای زرشک نیز می‌شود استفاده نمود.

طرز تهیه آب زرشک

برای تهیه آب زرشک عموماً از زرشک کوهی یا زرشک سیاه استفاده می‌شود.

• روش اول: به این صورت است که زرشک را پس از شستشو به مدت 24 ساعت در ظرفی که فلزی و یا استیل نباشد ریخته و روی آن آب می‌ریزیم یا به اصطلاح در آب خیس می‌کنیم، سپس زرشک‌ها را له کرده یا در مخلوط‌کن می‌ریزیم و مخلوط به دست آمده را از صافی گذرانده و میل می‌کنیم.
• روش دوم: زرشک را شسته در قابلمه‌ای ریخته، همراه با آب روی اجاق قرار می‌دهید. بعد از اینکه به جوش آمد، بعد از چند دقیقه کوتاه از روی اجاق برداشته، پس از سرد شدن و له کردن، زرشک‌ها را از صافی گذرانده و آب زرشک به دست آمده را میل می‌کنید.

طرز تهیه چای زرشک

زرشک را تمیز بشویید و مقداری آب جوش بر روی آن ها بریزید و اجازه دهید مقداری بماند تا عصاره ی آن در بیاید و دم بکشد، مقداری عسل به آن اضافه کنید و بخورید.

چای و دم کرده زرشک برای پاکسازی و سم زدایی بدن، جلوگیری از ایجاد سنگ صفرا ، رفع حالت تهوع، استفراغ، سو هاضمه و درمان سنگ کلیه مفید است.

ماسک زرشک برای صورت