اصول کلی در آبیاری(WATERING systems)

میزان آب مورد نیاز درخت + روش های آبیاری

عوامل موثر بر آبیاری درختان

• زمان مناسب برای آبیاری درختان
• جدول نیاز آبی درختان میوه
• بهترین روش آبیاری درختان میوه

عوامل موثر بر آبیاری درختان

برای اینکه بتوانیم میزان آب مورد نیاز درخت و نحوه آبیاری صحیح آن را تشخیص دهیم، باید ابتدا با عوامل مؤثر بر نیازهای آبی هر گیاه آشنا شویم.

برسی عوامل موثر بر آبیاری درختان

• نوع درخت

نیازهای آبی هر درخت با دیگری متفاوت است. بسیاری از گیاهان برای رشد بهتر نیازمند خاک خشک و دارای خاصیت زهکشی بال هستند. از این رو به آب زیادی احتیاج ندارند. از طرفی بسیاری از درختان مخصوصا درختان میوه برای رشد خود و باردهی به آب زیادی نیاز داشته و در صورتی که خاک خشک شود، این درختان هم می‌سوزند.

• سن و اندازه درخت

ارتفاع و عرض درخت در تأمین میزان آب مورد نیاز درخت نقش مهمی دارد. هرچه درخت بزرگ‌تر و دارای ریشه‌های عمیق‌تری باشد، نیاز آبیاری آن هم بالاتر است.

همه می‌دانند که درختان جوان و تازه کاشته شده چون سیستم ریشه ضعیفی دارند، به آبیاری منظم و باقاعده‌ای نیاز دارند؛ اما در اکثر مواقع به راحتی از نیاز درختان بالغ چشم‌پوشی می‌شود.

هدف از آبیاری درختان انتقال رطوبت به خاک است تا ریشه‌های درخت بتوانند از آن استفاده کنند. هرچه درختی ریشه‌های عمیق‌تری داشته باشد، به آبیاری عمیق‌تری هم احتیاج دارد.

• نوع خاک

خاک‌های مختلفی برای کاشت انواع درخت مورد استفاده قرار می‌گیرند. میزان خاصیت زهکشی، عمق و ذرات سازنده هر خاک بر میزان آب مورد نیاز درخت تأثیر می‌گذارد.

آب مورد استفاده برای رشد و تغذیه درختان در خاک ذخیره می‌شود. خاک‌های رسی که به مقدار بیشتری آب را در خود نگه می‌دارند، به تعداد دفعات و مقدار آبیاری کمتری نیاز دارند. خاک‌های شنی و دانه‌درشت نمی‌توانند برای طولانی‌مدت آب را در خود نگه دارند. از این رو باید درختان کاشته شده در این خاک‌ها را مرتبا آبیاری کرد.

• رطوبت محیط

هرچقدر رطوبت محیط بیشتر باشد، نیاز گیاه به آبیاری هم کاهش می‌یابد. هدف از آبیاری انتقال رطوبت به خاک است؛ پس در مناطق مرطوب گیاه سهم خود را دریافت می‌کند. در مقابل آن مکان‌های گرم و خشک قرار دارند. در مکان‌هایی که رطوبت کافی وجود ندارد، باید بسته به نوع گیاه حداقل هفته‌ای دو بار آبیاری صورت بگیرد.

• آب ‌وهوای منطقه

عامل دیگر مؤثر در تعیین میزان آب مورد نیاز درخت، شرایط آب‌وهوایی است. که هبا توجه به اینکه هوای گرم باعث افزایش تبخیر آب هم در سطح خاک و هم از شاخ و برگ درختان می‌شود، میزان آبیاری باید در تابستان افزایش یابد.

به طور کلی، در مناطق گرمسیر باید آبیاری را عمیق و آهسته انجام دهید. آب کافی برای نفوذ حداقل تا ۳۰ سانتی‌متری عمق خاک را فراهم کنید.

• فصل

گیاهان در زمستان به خواب زمستانی رفته و سرعت رشدشان به طرز قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. با کاهش سرعت رشد، نیاز درخت به آب و مواد مغذی هم کاهش می‌یابد.

در مقابل آن درخت تا اواخر تابستان به آب زیادی نیاز دارد. این نیاز در مناطق گرمسیر که تابستان‌های گرم و خشکی دارند دو برابر می‌شود.

در فصل بهار، زمین هنوز هم از بارش‌های زمستانی مقداری رطوبت ذخیره خواهد داشت؛ بنابراین نیاز زیادی به آبیاری‌های مکرر ندارد. شرایط محیطی درخت و خاک را تحت نظر بگیرید. هنگامی که آثار خشکی خاک و ترک‌خوردگی پدیدار شد، آبیاری را به حالت طبیعی برگردانید.

• زمان مناسب برای آبیاری درختان

بدون بارندگی کافی، درختان مقدار مناسب آب مورد نیاز برای رشد سالم را دریافت نمی‌کنند. اگر این خشک‌سالی طولانی‌مدت شود، باید از هر روشی برای تأمین آب مورد نیاز درخت استفاده کرد.

برسی نشانه‌های تشنگی درختان

• برگ‌های پیچ‌خورده و خمیده

اگر نوک یا لبه‌ی برگ‌ها پژمردگی یا خمیدگی دیدید نشانه‌ی تشنگی درخت است. گاهی بر روی برگ درختان قسمت‌های زرد یا قهوه‌ای مشابه آفتاب‌سوختگی ظاهر می‌شوند.

این نقاط هنگامی که گیاه آب مورد نیاز خود را دریافت نکند ظاهر می‌شوند. علت آن هم تلاش گیاه برای سیراب نگه‌داشتن ریشه و ساقه خود است. درخت برای اینکه برای ریشه‌هایش مرطوب بمانند به برگ‌ها آب نمی‌رساند؛ سپس برگ‌ها زرد و خشک شده و می‌ریزند.

اگر با چنین مشکلی روبه‌رو شدید سعی کنید ابتدا برگ‌های زرد را جدا کرده و سپس گیاه را آبیاری کنید. پس از انجام این کار گیاه پس از چند روز دوباره به حالت اول باز می‌گردد.

• تغییر رنگ زودهنگام

در فصل پاییز، برگ‌ها به نارنجی و زرد تغییر رنگ می‌دهند. آبیاری نکردن کافی درختان در تابستان می‌تواند منجر به این تغییر رنگ به صورت زودرس شود.

این اتفاق در نهایت موجب ریزش برگ زودهنگام و توقف باردهی می‌شود. پس اگر متوجه تغییر رنگ برگ‌ها شدید، به سرعت درخت را به ‌اندازه‌ی کافی آبیاری کنید.

• خشکی خاک

یکی از روش‌های تعیین زمان آبیاری، آزمایش میزان رطوبت خاک است. اگر خاک اطراف گیاه ترک می‌خورد یعنی ریشه‌ها رطوبت کافی یا مواد مغذی مورد نیاز را به اندازه کافی دریافت نمی‌کنند. اگر ترکی در سطح خاک مشاهده نشد می‌توانید از راه‌های دیگری استفاده کنید.

از عمق ۵ سانتی‌متری مشتی خاک بردارید. خاک درختی که به درستی سیراب شده است باید مرطوب و خنک باشد. اگر خاک ماسه‌ای یا خیس نیست، سعی کنید آن را به صورت گلوله درآورید. اگر گلوله‌ی خاکی شما ترک برداشت و خرد شد یعنی درخت به آب بیشتری احتیاج دارد.

یکی دیگر از نشانه‌های گیاهانی که دچار کم‌آبی و تشنگی شده‌اند، مشاهده مقداری از ریشه‌های گیاه در سطح خاک است.

• ریزش برگ‌ها

ریزش برگ درختان یکی از رایج‌ترین مشکلاتی است که همه باغداران با آن مواجه می‌شوند. یکی از علل اصلی این موضوع آبیاری نامناسب است.

منبع ساخت انرژی مورد نیاز درختان برگ‌ها هستند که با جذب نور خورشید و آب کافی به فتوسنتز انجام می‌دهند. هنگامی که آب کافی به گیاه نرسد، برگ‌ها هم نمی‌توانند انرژی کافی تأمین ‌کنند. کمبود مواد غذایی به خشک شدن برگ‌ها و نهایتا ریزش آن‌ها منجر می‌شود.

جدول نیاز آبی درختان میوه

با توجه به متغیر بودن عوامل مؤثر در تعیین میزان آب مورد نیاز درخت، تعیین یک مقدار ثابت و دقیق برای آبیاری همه درختان غیرممکن است؛ اما یک الگوی کلی برای تعیین نیاز آبی روزانه درختان وجود دارد و آن هم با استفاده از قطر تنه آن‌ها است.

برای مثال اگر قطر تنه درختان میوه‌ای مانند سیب، گیلاس و گردو ۳۰ سانتی‌متر باشد به حدود ۴/۰ لیتر آب روزانه نیاز دارند؛ اما درباره‌ی درختان هلو، آلو یا گلابی با همین قطر حدود ۲۸/۰ لیتر آب نیاز است.

به طور کلی در صورتی که تمام شرایط مناسب رشد درخت را فراهم کرده باشید و با در نظرگیری عوامل مؤثر در آبیاری، هر درخت به صورت هفتگی به میزان ۷ تا ۲۵ لیتر آب نیاز دارد.

میزان آب مورد نیاز رایج‌ترین درختان کاشته شده در باغ‌ها

• درخت گردو

میزان آب مورد نیاز درخت گردو در ماه‌های خرداد، تیر، مرداد و شهریور نسبت به سایر ماه‌ها افزایش می‌یابد؛ چرا که این زمان مرحله حساس تشکیل میوه و پر شدن مغز میوه آن است.

هرگز در فروردین‌ماه این درخت را آبیاری نکنید؛ زیرا در این ماه منافذ خالی خاک افزایش میابند. با آبیاری در فروردین ممکن است با اشباع این فضای خالی خاک فضای مورد نیاز ریشه را پرکرده و باعث خفگی آن شوید.

در تابستان که دمای هوا افزایش می‌یابد، هفته‌ای یک‌بار درخت را آبیاری کنید؛ اما نباید خاک حالت آب‌گرفتگی و غرقابی پیدا کند. همچنین فراموش نکنید که بعد از مهرماه آبیاری صورت نگیرد. در این فصل درخت وارد خواب زمستانی شده و نیاز زیادی به آب و مواد مغذی ندارد. با آبیاری زیاد ممکن است باعث سرمازدگی درخت شوید.

درخت گردو

پس از تعیین میزان آب مورد نیاز درخت گردو بهتر است از روش آبیاری قطره‌ای برای تأمین آب مورد نیاز آن استفاده کنید؛ چرا که علاوه بر صرفه‌جویی در مصرف آب، افزایش ماندگاری رطوبت در ریشه گیاه و افزایش باروری درخت تا ۱۷ درصد می‌شود.

با به‌ کارگیری این روش، سالیانه به طور تقریبی بین پنج تا هفت هزار مترمکعب آب در هر هکتار نیاز است.

• درختان مرکبات

درختانی که میوه‌های شیرین تولید می‌کنند هم نسبت تولیدکنندگان میوه‌های ترش بیشتر است؛ زیرا قسمت اعظم میوه از آب تشکیل شده است. قبل از آبیاری درختان مرکبات مستقر، صبر کنید تا خاک تا عمق حدود ۱۰ سانتی‌متری کاملاً خشک شود.

در طول فصل رشد هفته‌ای دو تا سه بار مرکبات خود را آبیاری کنید. پس از آبیاری، خاک باید مرطوب (نه خیس) باشد. اگر درختان در شرایطی مانند آفتاب بیش از حد، هوای خیلی گرم و خشک، باد شدید یا خشک‌سالی قرار بگیرند، در ماه‌های زمستان روند آبیاری را ادامه دهید.

درختان مرکبات نواحی پر باران به ۵۰ تا ۷۵ میلی‌متر آب باران در هر بار بارندگی نیاز دارند. کمترین نیاز آبی این گیاهان مربوط به ماه‌های آذر و دی‌ماه است. در بهار با گرم شدن هوا از فروردین تا تیرماه میزان آب مورد نیاز  افزایش یافته و مجددا کاهش می‌یابد.

• درخت چنار

درختان چنار رشد در خاک‌های حاصلخیز با زهکشی بالا را ترجیح می‌دهند. با این حال، آن‌ها برای زنده ماندن به مقدار مناسب آب هم نیاز دارند. چرا که درخت چنار از گیاهان رطوبت دوست است.

در نتیجه بهترین مکان برای کاشتن درخت چنار کنار نهرهای جاری است که از ماندن آب پای درخت جلوگیری کرده و همچنین رطوبت کافی را به درخت می‌رساند.

ریشه درخت چنار می‌تواند تا عمق ۴ متری خاک هم نفوذ کند. با عمیق‌تر شدن ریشه‌ها مقاومت گیاه به خشکی افزایش می‌یابد؛ چون درخت می‌تواند آب را از اعماق زمین جذب کند.

در مناطق گرم سال، میزان آب مورد نیاز درخت چنار افزایش می‌یابد؛ یعنی باید حداقل دو بار در هفته چنار خود را آبیاری کنید. هرگز اجازه ندهید خاک اطراف پایه درخت خشک شود؛ زیرا علائم بیماری‌ها و آفات پس از مدت کوتاهی ظاهر می‌شوند.

• درخت بادام

با توجه به اینکه درخت بادام نسبتا به کم‌آبی مقاوم است، یکی از بهترین انتخاب‌ها برای کاشت و برداشت در باغ محسوب می‌شود؛ اما توجه داشته باشید برای تولید محصول زیاد و باکیفیت باید میزان آب مورد نیاز درخت بادام فراهم شود. این آب می‌تواند از طریق بارندگی و یا روش‌های مختلف آبیاری در اختیار درختان بادام قرار داده شود.

• نهال بادام

شرایط جوی و بارشی منطقه تعیین می‌کند که درخت چه میزان آب نیاز دارد. مناطقی که سالیانه ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌متر بارش دارند، مکانی ایده ال برای کشت بادام دیم محسوب می‌شوند؛ اما در مناطق کم باران (بارندگی کمتر از ۲۵۰ میلی‌متر) باید آبیاری‌های انسانی صورت بگیرد.

آبیاری درختان به مقدار مورد نیاز، محصول درختان ۳ تا ۴ برابر افزایش یافته و از کیفیت بسیار خوبی برخوردار هستند. به بیان دیگر میانگین آب مورد نیاز برای هر هکتار بادام کاری با روش قطره‌ای حدود ۳ هزار مترمکعب محاسبه شده است.

• درخت انجیر

یک درخت انجیر حداقل به ۲۵ میلی‌لیتر آب در هفته نیاز دارد. برگ‌های درخت را بررسی کنید. اگر بر روی آن لکه‌های زردرنگ وجود داشت، نشانه‌ی تشنگی درخت است.

دفعات و مقدار دقیق آب مورد نیاز درخت انجیر به میزان باران طبیعی، اندازه درخت و آب‌وهوا بستگی دارد. در دوره‌های گرم (۲۹ درجه) و بدون باران، درختان انجیر به حداقل یک‌بار در هفته آبیاری احتیاج دارند. در تابستان ماهی یک‌بار یک آبیاری عمیق انجام دهید تا رسوبات نمکی از خاک شسته شده و همچنین ریشه‌های عمیق هم آبیاری شوند.

ریشه این درختان معمولاً از سایبانشان گسترده‌تر می‌شود؛ بنابراین هنگام تأمین آب مورد نیاز درخت انجیر دایره‌ای گسترده‌تر از تاج انجیر را هم آبیاری کنید.

• درخت گیلاس

بهترین زمان کاشت نهال گیلاس در مناطق گرمسیر، پاییز و در مناطق سردسیر، آخر زمستان است. اگر در محل زندگی‌تان هر ۱۰ روز حداقل ۲.۵ سانتی‌متر باران می‌بارد، درختان گیلاس آب کافی دریافت می‌کنند. با این وجود، در مواقع خشک‌سالی تأمین مقداری آب اضافی برای آن‌ها واجب است.

• آبیاری درخت گیلاس

بهترین روش برای این کار این است که انتهای شلنگ را مستقیماً روی خاک بالای منطقه ریشه قرار دهید، سپس اجازه دهید آب با جریان آهسته حدود ۲۰ دقیقه به خاک نفوذ کند. تأمین آب مورد نیاز درخت گیلاس در فصل تابستان از اهمیت دوچندانی برخوردار است؛ زیرا فصل رشد، برداشت و باردهی است.

درخت گیلاس در فصل تابستان به هفته‌ای دو تا سه بار آبیاری نیاز دارد. این آبیاری باید تا عمق یک متری خاک را مرطوب کند. در آبیاری این درخت زیاده‌روی نکنید؛ زیرا ریشه‌های درخت گیلاس در شرایط غرقابی دچار پوسیدگی می‌شوند.

برسی فواید استفاده از آبیاری قطره ای

از این رو در مناطقی که بارندگی نامنظم یا کم باشد نیاز به استفاده از روش‌های دیگر آبیاری مانند آبیاری مصنوعی است. آبیاری‌های نوین به سه دسته آبیاری سطحی، آبیاری تحت‌فشار و آبیاری زیرزمینی تقسیم می‌شوند.

• آبیاری سطحی

یکی از راه‌هایی که برای رفع میزان آب مورد نیاز درخت استفاده می‌شود، آبیاری سطحی است که به سه روش مختلف آبیاری کرتی، نواری و شیاری انجام می‌شود.

در این روش آب از نهر آبیاری یا لوله دریچه دار در سطح خاک جریان یافته و توسط نیروی جاذبه زمین در سطح خاک توزیع می‌شود. هیچ پمپ مکانیکی در آن درگیر نیست و با نفوذ تدریجی در خاک در اختیار ریشه گیاه قرار می‌گیرد.

آبياري مزارع به روش سطحي علی‌رغم متداول بودن، راندمانی ۵۰ درصدی دارد. این بدان معناست که نیمی از آب استفاده‌شده هدر می‌رود؛ پس بهتر است از روش‌هایی با آب تلفی کمتر کمک بگیریم.

• آبیاری تحت‌ فشار

در سامانه‌های آبیاری تحت‌فشار آب از یک لوله و تحت‌فشار در سطح مزرعه توزیع می‌شود. این سیستم خود به دو روش قطره‌ای و بارانی انجام می‌شود:

1. آبياري قطره‌ای

نقطه مثبت این سیستم، آبیاری منطقه ریشه به جای کل سطح مزرعه است. در یک سیستم آبیاری قطره‌ای، آب تحت‌فشار و قطره‌قطره از قطره‌چکان‌های کوچک خارج می‌شود. آب همچنین می‌تواند به صورت غبار ریز بر روی بخشی از سطح مزرعه پاشیده شده یا به صورت جویبارهای کوچک روی خاک قرار گیرد. سامانه‌های آبیاری قطره‌ای هیچ‌گونه آلودگی، رواناب، تبخیر و تعرق زیاد ایجاد نمی‌کنند.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این روش که آن را بسیار محبوب کرده است، راندمان ۹۵ درصدی در کنار صرفه‌جوئی در ميزان آب و هزینه‌ها است.

• آبیاری قطره ای

همین راندمان در آبیاری بارانی ۷۰ درصد و در آبیاری سطحی ۵۰ درصد است؛ یعنی به ترتیب در آبیاری قطره‌ای، بارانی و سطحی هرکدام ۵، ۲۰ و ۴۰ درصد آب تلف می‌شود.

در مجموع با استفاده از سامانه‌های آبياري تحت‌فشار (بارانی و قطره‌ای) می‌توان از هدر رفتن ۶۵ درصد آب مزارع جلوگیری کرد. میزان آب مورد نیاز درخت در آبیاری قطره‌ای نسبت به سایر روش‌ها کاهش می‌یابد؛ زیرا این روش آبیاری بر روی سیراب نگه‌داشتن ریشه گیاه تمرکز می‌کند.

مزایایی آبیاری قطره ای

استفاده از نوع سیستم آبیاری قطره‌ای مزایای دیگری هم برای کشاورز و هم برای تولید محصولات زراعی فراهم می‌کند:

• مدیریت سطح رطوبت خاک
• اعمال کودها و سموم دفع آفات همراه با آبیاری
• کاهش رشد علف‌های هرز
• امکان توقف آبیاری (در صورت بارندگی) برای جلوگیری از آبیاری بیش از حد
• نصب، طراحی آسان و بسیار ارزان
• قابل‌استفاده در هر نوع زمین و خاک دارای محصولات ردیفی

• آبياري باراني

برای تأمین میزان آب مورد نیاز درخت به روش بارانی، آب با فشار از داخل یک شبکه لوله‌کشی شده جریان یافته و از آبپاش‌ها به‌صورت قطرات ریز و درشت، مانند باران در سطح مزرعه می‌ریزند. راندمان این روش ۷۵ درصد است.

• آبیاری زیرزمینی

روش آبیاری زیرزمینی ضمن تأمین آب مورد نیاز درخت، سطح خاک را بیش از حد مرطوب نمی‌کند. در این روش آب در زیر سطح خاک و محل نفوذ ریشه آب مورد نیاز را تأمین می‌کند. خروج آب از طریق لوله‌های سوراخ‌دار سفالی یا فلزی که در زیر خاک نصب می‌شوند، صورت می‌گیرد.

در نوع دیگری از آبیاری زیرزمینی رطوبت و میزان آب مورد نیاز درخت توسط افزایش ارتفاع آب ایستایی در خاک انجام می‌شود.

عوامل مختلفی از جمله سن، اندازه، موقعیت، آب‌وهوا، خاک و… بر میزان آب مورد نیاز یک درخت تأثیر می‌گذارد.

بهترین زمان کاشت نهال

بهترین زمان کاشت نهال درخت در مناطق گرمسیر، اول پاییز است. به بیان دیگر در مناطقی که زمستان‌های خیلی سردی در پیش ندارند، بهتر است نهال درختان را در شروع خواب زمستانی آن‌ها در خاک کاشت تا شوك کمتری به آن‌ها وارد شود. با کاشت نهال در این زمان نهال فرصت بیشتری براي پرورش ریشه‌های خود خواهد داشت. در مناطق سردسیر که زمستان‌های پر برف و بارانی دارند، باید تا پایان زمستان صبر کرد. اواخر زمستان یا اوایل بهار بهترین زمان کاشت نهال درخت در این مناطق هستند.

چرا نباید در تابستان نهال درخت بکاریم؟

دشمن اصلی نهال‌های نوپا گرمای زیاد است.از طرفی تابستان فصل رشد و باردهی گیاهان هم هست؛ پس نهال کوچک باید برای برگ‌زایی و رشد ساقه خود تلاش کند؛ این در حالی است که هنوز ریشه‌های گیاه قوی نشده‌ و نمی‌توانند نیاز غذایی نهال را رفع و آب کافی جذب کنند. درنتیجه تمام این عوامل، کاشت گیاه در تابستان در اکثر موارد باعث از بین رفتن نهال می‌شود.

نهال سالم باید چه ویژگی‌هایی دارد؟

نهال سالم را با توجه به ویژگی‌های ظاهری‌اش می‌توان تشخیص داد. یک نهال سالم باید قطری بین دو تا پنج سانتی‌متر داشته باشد. ساقه‌ی این گیاه نباید خمیده و یا زخم‌خورده باشد. از نبود هرگونه حشره و آفتی بر روی آن اطمینان حاصل کنید. ریشه‌های یک نهال سالم نباید هیچ‌گونه پیچ‌خوردگی و گره‌ای داشته باشند. اگر نهال شما دارای بوی نامطبوعی بود، به احتمال قوی آن نهال بیمار است. نهال سالم باید روی تنه خود دارای جوانه‌های سالمی باشد که بعدها رشد می‌کنند.

---

جهت مشاهده دوره های آموزشی بر روی این لینک کلیک نمایید.